ဝိပႆနာဟူသည္–

ဤ ေနရာ၌ (ဝိပႆနာ)ဟူေသာ ပါဠိ ၏ အဓိပၸါယ္ ကုိ ပီျပင္စြာသိျမင္ရန္လုိအပ္ပါတယ္။ဝိပႆနာ၏ ဝိၿဂဳိလ္မွာ (ပညတၱိဓမၼံ ဝိနာထေပတြာ ပႆတီတိ ဝိပႆနာ= အဝိဇၨမာန ပညတ္ (၂)မ်ဳိးကုိကင္းကြာထား၍ ရႈျမင္ျခင္းသည္ ဝိပႆနာမည္၏။) ဟူသည္ႏွင့္ အညီ ပညတ္ (၂)မ်ဳိးနယ္မွာ လြတ္ေသာ သေဘာနယ္ သုညနယ္ကုိ ရႈႏုိင္မွ ဝိပႆနာ ျဖစ္ပါတယ္။

သေဘာနယ္မွာ သိရေသာ ျဖစ္ပ်က္သေဘာေလးကုိ အႏွစ္သာရရွိတယ္ထင္ေနမွာ ေၾကာင့္ ေနာက္ဝိၿဂဳိလ္ တစ္ခုက (အနိစၥာဒိဝေသန ဝိဝိေဓဟိ အာကာေရဟိ ပႆတီတိ ဝိပႆနာ= အနိစၥ ဒုကၡ အနတၱ တုိ႔၏ အစြမ္းျဖင့္ အထူးထူးေသာ အခ်င္းအရာတုိ႔ျဖင့္ ရႈတတ္ေသာေၾကာင့္ ဝိပႆနာမည္၏ ) ဟုဆုိျပန္ပါတယ္။ျဖစ္ပ်က္သေဘာေလးကုိ အေၾကာင္းမပါရင္ ျဖစ္ႏုိင္ ပ်က္ႏုိင္ျခင္း စြမ္းအားမွ ပ်က္ေနေသာမူလပ်က္သေဘာကုိ ျမင္ေအာင္ရႈရမည္ လုိ႔ ဆုိလုိပါတယ္။

လကၡဏာ (၃)ပါးတုိ႔၏ အဓိပၸါယ္မွာ အနိစၥံ ခယေ႒န=ျဖစ္ပ်က္သေဘာတစ္ခု၏ ကုိယ္ပိုင္စြမ္းအား အႏွစ္သာရ မ်ားမွ ကုန္ေနသာေၾကာင့္ (အနိစၥ)မည္၏။

ဒုကၡံ ဘယေ႒န= အေၾကာင္းရွိတုိင္း ျဖစ္ပ်က္ရေသာ ေဘးအၿမဲတမ္းေတြ႔ ရေသာေၾကာင့္ (ဒုကၡ)မည္၏။

အနတၱ အသာရ ကေ႒န= ကုိယ္ပုိင္စြမ္းအား အႏွစ္သာရမ်ား မရွိေသာေၾကာင့္ (အနတၱ)မည္၏။ဤ အဓိပၸါယ္ အားလုံးသည္ (သုညနယ္)၏ သိစရာကုိပင္ေျပာသြားေၾကာင္း ထင္ရွားပါတယ္။

ဝိပႆနာကုိ ကာယကံ၊ ဝစီကံ၊မေနာ ကံ ျဖင့္ႀကံေတြးလုိ႔ရေသာ တရားမ်ားဟု ထင္ေနမွာေၾကာင့္မုိ႔ (ပညာေဝသာ အတၳေတာ=ဤ ဝိပႆနာ ဆုိသည္ အဓိပၸါယ္အားျဖင့္ ဘဝကုိ အေသးစိတ္သိတတ္ေသာ ပညာသာျဖစ္၏)ဟု အဓိပၸါယ္ ဖြင့္ သြားပါတယ္။

ပညာကုိဖြင့္ေသာ ဝိၿဂဳိလ္မွာလည္း -ပကာေရန ဇာနာတိ အနိစၥာဒိ ဝေသန အယဗုဇၥ် တီတိပညာ= အနိစၥ အစရွိသည္ တုိ႔ ၏ အစြမ္းျဖင့္ အမ်ားအားျဖင့္ (ပညတ္ (၂)မ်ဳိး နယ္ကုိ)ထုိးထြင္း သိတတ္ေသာေၾကာင့္(ပညာ)မည္၏— ဟုလာေသာေၾကာင့္ (ဝိပႆနာ) ဟူေသာစကား ၏ အဓိပၸါယ္ႏွင့္ ပညာ ဟူေသာစကား၏ အဓိပၸါယ္မွာ အတူတူပင္ျဖစ္ပါတယ္။

ဤ ေနရာ၌ ပညာႏွ င့္ပတ္သက္၍ မွတ္သားရန္မွာ

(၁) ဓမၼပဋိေဝဓလကၡဏာ ပညာ= ပညာသည္ သေဘာနယ္ သုညနယ္ မွာရွိေသာ သေဘာအထိ ပညတ္(၂) မ်ဳိးကုိ ထုိးထြင္း၍ သိျခင္း အမွတ္အသား လကၡဏာရွိ၏။

(၂) ဓမၼနံ သဘာဝပဋိစၦာဒက ေမာဟႏၶကာရ ဝိဒၶံသနရသာ= (၃၁)ဘုံမွာရွိေသာ တရားတုိ႔၏ သေဘာ (၂)ခုကုိ (မျမင္ႏုိင္ေအာင္) ပညတ္ (၂)မ်ဳိးျဖင့္ ဖုံးလႊမ္းတတ္ေသာ ေမာဟအမုိက္ေမွာင္ကုိ ဖ်က္ဆီးျခင္းကိစၥရွိ၏။

(၃) အသေမၼာဟပစၥဳပၸ႒ာနံ= အာရုံေတြမွာ မေတြေဝေသာအားျဖင့္ ထင္ရွားေသာ အခ်င္းအရာရွိ၏။

(၄) သမာဓိပဒ႒ာနံ=(လုိခ်င္ျဖစ္ခ်င္ ရခ်င္မႈ၊ၿငိမ္းေအးမႈ) သမာဓိလွ်င္ နီးစြာေသာ အေၾကာင္းရွိ၏။

ဤေလးခ်က္ကုိ နားလည္ေအာင္ စဥ္းစားၾကည့္ ပါဘုရား။

ဝိပႆနာ (၃)မ်ဳိး

(၁) သညာသိဝိပႆနာ= အဝိဇၨမာန ပညတ္နယ္မွာ (အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊ အနတၱ) ဟုရႈပြားျခင္း။

(၂) ဝိၪာဏ္သိဝိပႆနာ= ဝိဇၨာမာန ပညတ္နယ္မွာ (အနိစၥ၊ ဒုကၡ၊အနတၱ) ဟုရႈပြားျခင္း။

(၃) ပညာသိဝိပႆနာ= သေဘာနယ္ကုိ သုညနယ္အထိ ရႈပြားျခင္းအားျဖင့္ သုံးပါးရွိႏုိင္ပါတယ္။ တစ္ႏွင့္ ႏွစ္သည္ (စြန္႔လႊတ္ျခင္း၊ခ်မ္းသာျခင္း) ကုသုိလ္ရေအာင္ ရႈပြားလွ်င္ ဝိပႆနာ အတု ျဖစ္ပါတယ္။ ကုသုိလ္ရေအာင္ မရႈပြားႏုိင္လွ်င္ ဝိပႆနာ အတုပင္ မျဖစ္ပါ။ ပညာသိဝိပႆနာ သည္ပင္ ဝိပႆနာ အစစ္ ျဖစ္ပါတယ္ ဘုရား။ သာသနာနဲ ႔ေတြ႔တယ္ ေခၚပါတယ္ဘုရား။

ဓမၼဓရ==ဝိပႆနာကုိ က်ယ္ က်ယ္ ျပန္႔ျပန္႔ နားလည္ရေသာေၾကာင့္ တပည့္ေတာ္ ဝမ္းသာလွပါတယ္ ဘုရား။ စိတ္ထဲမွာလည္း အလြန္ွရွင္းလင္းေပါ့ ပါး သြားပါတယ္။ယခုေခတ္ တရားအေျခအေန ကုိ ၾကည့္ၾကမယ္ဆုိရင္ အဝိဇၨနာမ ပညတ္နယ္မွ လြန္ေျမာက္ေအာင္ အေတာ္ႀကဳိးစားၾကရ အုန္းမွာပါဘုရား။ႏွစ္ထမ္းၾကာေလ (မသိစြဲ၊ အေကာင္းစြဲ၊ အဆုိးစြဲ)ေတြက အားေကာင္းေလ ျဖစ္ေနပါတယ္။ တပည့္ေတာ္ အနည္းငယ္ အသိဉာဏ္ေလး ျမင့္လာတာကုိပဲ အဝိဇၨနာမ ပညတ္နယ္ က တရားသမားေခၚ အစြဲသမားေတြကုိ ထင္ထင္ရွားရွား ေတြ႔ေနရေတာ့ (ပလတ္စတစ္ လူရုပ္ ကုိ တကယ့္လူထင္ၿပီး ေဆာ့ေနေသာ ကေလးတစ္ေယာက္လုိ )ျမင္ေနသိေနရပါတယ္။ သနားစရာလည္းေကာင္းပါတယ္။

သိေစခ်င္ေသာ္လည္း (အေမေခ်ာ့ သိပ္ေသာ္လည္း ငါအိပ္မွေပ်ာ္မည္) ဟူေသာစကားပုံ ကဲ့ သုိ႔ျဖစ္ေနပါတယ္ဘုရား။ အဟုတ္ထင္ျခင္း အဝိဇၨာ ျငိမ္းမွ ေတြ႔ႏုိင္မဲ့တရားကုိ အဟုတ္ထင္ျခင္းခုိင္းသမွ် လုပ္ေနလွ်င္ အမွန္ႏွင့္ မေတြ႔ဘဲ အမွားေတြသာ ေတြ႔ဘုိ႔ မ်ားပါတယ္ဘုရား။